Pomnik Ofiar Zbrodni Wawerskiej z 27 grudnia 1939 roku w Warszawie. – Barbara Getter

Konkurs na opracowanie koncepcji artystycznej i merytorycznej pomnika upamiętniającego Ofiary Zbrodni Wawerskiej z 27 grudnia 1939 roku w Warszawie wraz z zagospodarowaniem terenu otaczającego.

Egzekucja w Wawrze z 27 grudnia 1939 roku, była jedną z pierwszych masowych zbrodni dokonanych przez żołnierzy niemieckich na ludności cywilnej.

Projekt : Współautor
Inwestor : Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
Lokalizacja : ul. 27 grudnia , Warszawa
Rok : 2023
Wizualizacje : Barbara Getter
Nagrody : 3 miejsce w konkursie rzeźbiarsko-architektonicznym

KONCEPCJA

Koncepcja plastyczna rzeźbiarskiej przestrzeni opiera się na kompozycji dwóch równoległych, liniowych ścian: „Ściany tragicznej” oraz „Ściany pamięci”. Tworzą je podobne elementy rzeźbiarskie, jednakże w opozycyjnym w stosunku do siebie ustawieniu. Różnią się też kolorystyką materiału.

Ścianę tragedii tworzą 4 elementy rzeźbiarskie o podstawie 50x100cm. Dwa centralne mają wysokość 250cm i tworzą wraz z krzyżem i inskrypcjami, rodzaj „Bramy do wiecznej pamięci”. Dwa boczne niepełnej wysokości stanowią uzupełnienie symboliczne dramatu wydarzenia. Ekspresja pylonów bramy podkreślona jest płaskorzeźbami twarzy – anonimowych masek ofiar. Pionowe ściany zbudowane są z poukładanych na sobie brył kamiennych. Na bocznych ścianach posiadają „przeorania od wystrzałów kul oprawców”.

Pierwszy rząd ścian rzeźbiarskich wydziela „przestrzeń pamięci” do której możemy się dostać głównie wąskimi przejściami szerokości 100cm. Przestrzeń ta umożliwia częściowe wyizolowanie i odczytanie szczegółowych danych osobowych wszystkich 107 ofiar. Zapisy te wraz z symbolami religijnymi znajdują się na tabliczkach o wymiarach 25×50 cm. Tym samym ofiary przestają być anonimowe i posiadają indywidualną osobowość.

„Ściana pamięci” składa się z takich samych wymiarowo elementów jak „Brama pamięci” , jednakże ustawionych w jednym rzędzie tworząc płaszczyznę dla pojedynczych, indywidualnych tablic poległych mieszkańców. Ściana ta posiada kontrastową , białą kolorystyką, tworząc czytelne tło dla tabliczek. Środkową, osiową część ściany stanowi płaszczyzna z jasnym krzyżem i inskrypcjami opisującymi tragedię.

Z uwagi na parkowy charakter terenu zagospodarowania, rozwiązanie przestrzenne zakłada podział na dwie przenikające się strefy. Strefę parkową i strefę pamięci. Strefę parkową kształtuje, kolista ścieżka z zatokami dla ławek, która wypełnia środkową część terenu, w otoczeniu i istniejącej zieleni.

Główny ciąg pieszy prowadzi od bramy wejściowej , poprzez okrąg spacerowy do „Strefy pamięci”. Strefa ta wyodrębniona jest utwardzoną płaszczyzną żwirową, będącą terenem zgromadzeń na uroczystościach okolicznościowych. Na niej znajduje się główna przestrzeń pomnika. Nawierzchnia o wymiarach 8x10m jest tu utwardzona kostką brukową z podłużnymi pasami płyt granitowych, materiału wspólnego dla brył pionowych. Pomiędzy tymi pasami, na zakończeniu utwardzonej płaszczyzny, zlokalizowano 4 siedziska wys. 40cm z białego betonu architektonicznego.

Z istniejących elementów zagospodarowania likwidacji ulegają dwie socrealistyczne rzeźby oraz niski murek z siedziskami oddzielający strefę cmentarną od rekreacyjnej. Pozostałe murki kamienne wraz z cokołami rzeźb pozostają bez zmian. Przewiduje się również przeniesienie istniejącego, kamiennego ołtarza w nowe miejsce, dostosowane do zmienionej aranżacji. Adaptacji będą podlegać także, niskopienne iglaki w ramach obecnej strefy zagospodarowania. Zachowuje się również w całości istniejącą zieleń dostosowując do niej nowe elementy zagospodarowania.

Do realizacji projektowanej kompozycji pomnikowej proponuje się użycie tylko 3 rodzajów materiałów o odmiennych walorach kolorystycznych i strukturalnych. Nawierzchnia placu z granitowej kostki brukowej. „Ściana pamięci” – jasny granit „Strzegom” lub biały beton architektoniczny. „Brama tragedii” – bardzo ciemny granit, „African galaxy” lub sjenit „Kośmin”.